حقیقت شب قدر

ای کاش علی شویم و عالی باشیم؛
                         هم سفره کاسه سفالی باشیم؛
چون سکه به دست کودکی برق زنیم؛
                       نان آور سفره های خالی باشیم...

فضایل شب قدر
شب قدر از شب هاى با عظمت و با اهمیت سال است و دلیل فضیلت این شب بر سایر شب ها به اعتبار امورى است که در این شب محقق مى گردد وگرنه اجزاى زمان یا مکان ، درجه و رتبه وجودى شان یکى است و بین آنها تفاوتى وجود ندارد.
شب آمرزش گناهان است
در منهج الصادقین در تفسیر سوره ((قدر)) از پیامبر خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ) روایت شده که فرمودند: ((هر کس شب قدر را احیا دارد و مومن باشد و به روز جزا اعتقاد داشته باشد، تمامى گناهانش ‍ آمرزیده مى شود.))
قلب ماه رمضان است
در روایتى مى خوانیم که امام صادق (علیه السلام ) فرمود: ((از کتاب خدا استفاده مى شود که شماره ماه هاى سال نزد خداوند، دوازده ماه است و سر آمد ماه ها، رمضان است و قلب ماه رمضان ، لیلة القدر است .))⁽⁴⁶⁾
سرور شب هاست
پیامبر خاتم فرمود: ((لیلة القدر سیدة اللیالى ))⁽⁴⁷⁾ شب قدر، سرور شبهاست .
از هزار ماه بهتر است
در فرهنگ غنى اسلام ، همه امور را با معیارهاى الهى مى سنجند؛ از این رو قرآن کریم ، ابراهیم ، ((قهرمان توحید)) را یک امت مى داند و یا در مورد شب قدر در قرآن مى خوانیم : (لیلة القدر خیر من اءلف شهر) و در صحیفه سجادیه (دعاى 44) آمده است که فضل لیله واحدة من لیالیه ، على لیالى الف شهر و سماها، لیلة القدر⁽⁴⁸⁾.⁽⁴⁹⁾
به چه سبب شب قدر بهتر از هزار ماه است ؟
در خبرى از رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ) نقل شده است : هنگامى که ماه رمضان نزدیک شد - در ایامى که سه روز از ماه شعبان باقى بود - به بلال گفت : مسلمانان را به مسجد بخوان و چون گرد آمدند، بر فراز منبر رفت و پس از حمد و ثناى الهى فرمود: اى مردم ! پروردگار این ماه را به شما اختصاص داده است ، آن سید ماههاست و در آن شبى است که از هزار ماه نیکوتر است .⁽⁵⁰⁾
نظرهاى گوناگونى در خصوص بهتر بودن این شب مبارک از هزار ماه ، ابراز شده است .⁽⁵¹⁾
الف ) عمل نیک در این شب از هزار ماهى که در آنها شب قدر نباشد بهتر است و در این خصوص ، روایت زیر قابل دقت است :
راوى از امام صادق (علیه السلام ) سوال مى کند: چگونه ممکن است شب قدر از هزار ماه بهتر باشد؟
امام (علیه السلام ) فرمودند: العمل فیها خیر من العمل فى الف شهر لیس فیها لیله القدر.⁽⁵²⁾
ب ) از امام زین العابدین (علیه السلام ) روایت شده که فرمود: خدا به رسول خود محمد (صلى الله علیه و آله و سلم ) گفت : آیا مى دانى براى چه شب قدر از هزار ماه برتر است ؟ اظهار داشت : نه .
خداوند فرمود: براى این که در این شب ، فرشتگان و روح به اذن بارى تعالى هر امرى را فرود مى آورند.⁽⁵³⁾
ج ) نزول قرآن در آن شب .
حال که کلام به این جا رسید، بد نیست تا اشاره اى گذرا به وجوه دیگرى که دانشمندان نقل کرده اند، داشته باشیم :
الف ) عبادت یک شب پیروان پیامبر (صلى الله علیه و آله و سلم ) از سلطنت هزار ماه بنى امیه - که تقریبا هشتاد و اندى سال مى شود - برتر است .⁽⁵⁴⁾
ب ) نقل است که پیامبر (صلى الله علیه و آله و سلم ) نام چهار تن از عابدان (یحیى ، زکریا، حزقیل و یوشع ) را بر زبان جارى کرد و فرمود: ((اینان هشتاد سال خدا را پرستیدند و لحظه اى هم از یاد او غافل نشدند و مرتکب گناه نگردیدند.)) حضار تعجب کردند. جبرئیل ((سوره قدر)) را فرود آورد.⁽⁵⁵⁾
پ ) ابوبکر ورّاق گوید: ملک سلیمان هزار ماه بود و ملک ذوالقرنین هزار ماه و کسى که در شب قدر خدا را عبادت کند، از ملک و سلطنت آن دو بهتر است .
ت ) ثعلبى گوید: پیامبر (صلى الله علیه و آله و سلم ) به یاران خود فرمودند: در بنى اسرائیل ، عابدى مى زیست که ((شمسون )) نام داشت ، وى هزار ماه ، سلاح بست و در راه خدا نبرد کرد. صحابه گفتند: آیا ما نیز با این عمر کوتاه به چنین سعادتى نائل خواهیم شد؟ که سوره قدر نازل گردید.
ه ) شب قدر از هزار ماه بهتر است ، زیرا بر امت هاى پیشین ، هزاران ماه گذشت و آنان در تاریکى ها و گمراهى ها به سر مى بردند.
نزول قرآن در این شب
طبق روایات موجود، مجموع قرآن ، که معجزه جاوید رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ) است ، در شب قدر دفعتا به صورت یک روح از لوح محفوظ به آسمان دنیا یا بیت المعمور و یا قلب پیامبر اکرم (صلى الله علیه و آله و سلم ) نازل شده است .
این را اصطلاحا نزول دفعى (یکباره ) و نزول اجمالى قرآن مى گویند، اما قرآن یک نزول تدریجى و تفصیلى هم دارد، که طى 23 سال دوران نبوت پیامبر گرامى اسلام (صلى الله علیه و آله و سلم ) به صورت الفاظ نازل شده است .
به همین علت ، لغویان بین کلمه نزول از باب افعال و از باب تفعیل فرق گذارده اند؛ از این رو آیاتى که با لفظ ((انزال )) و مشتقات آن آمده ، ظاهر در نزول ((دفعى )) مى دانند و آیاتى که با لفظ ((تنزیل )) و مشقات آن وارد شده است ، ظاهر در نزول ((تدریجى )) مى دانند.
سوره قدر
نامگذارى یکى از ((سور قرآن )) به نام قدر (سورة القدر)، گویاى فضیلت و اهمیت این شب است .
شب مبارک
شب قدر شبى مبارک و فرخنده است ، چون قرآن که بهترین خیرات و برکات است ، در این شب نازل شده است : (انا اءنزلناه فى لیله مبارکة .)
تعیین شب قدر
در این که شب قدر، بیش از یک شب در سال نیست و در این که آن شب در ماه مبارک رمضان واقع شده است ، نزد ما خلافى نیست ، اما در تعیین یکى از شب هاى ماه رمضان ، به عنوان شب قدر، بین علما و دانشمندان ، اختلاف وجود دارد. و همان طور که ((صلوة وسطى )) در بین نمازهاى پنج گانه و ((اسم اعظم )) در میان اسماى الهى و ((ساعت استجابت دعا)) در ساعت هاى روز جمعه و ((ولى خدا)) در بین بندگان و ((رضاى خدا)) در طاعات و ((سخط خود را)) در سیئات گذاشته است ⁽⁵⁶⁾ و وقت قیام ساعت و هنگام قیام امام زمان (عج ) و وقت مرگ را نیز مشخص نفرموده است - تا اهل معصیت آنها را وسیله نیل به مقاصد خود قرار ندهند - و در مقابل ، مومنان بیشتر مراقب اعمال و رفتار خود باشند و کلیه نمازهاى روزانه را با توجه و دقت کامل انجام دهند و کلیه اسماى الهى را نیز مواظبت کنند و به همه بندگان احترام نمایند و روز جمعه به دعا بیشتر همت گمارند، زیرا:

چه هر گوشه ، تیر نیاز افکنى

امید است ناگه که صیدى زنى

و قیام قیامت ، مخفى است تا مردم از وقوع ناگهانى او وحشت داشته باشند و شب قدر، نیز مستتر و مخفى است و دقیقا مشخص نیست ؛ اما بى گمان این عدم تعیین به نفع بندگان است و در روایت آمده است که :
قیل لامیرالمؤ منین (علیه السلام ): اخبرنا عن لیلة القدر؟ قال : ما اءخلوا من ان اکون اعلمها و لست اشک ان الله انما یسترها عنکم ، نظرا لکم ، لاءنه لو اعلمکموها عملتم فیها و ترکتم غیرها.⁽⁵⁷⁾
به امیر مؤ منان على (علیه السلام ) گفتند: ما را از شب قدر آگاه کن . فرمود: خالى از این نیستم که آن را بدانم . شک ندارم که خداوند به خاطر کمک کردن و مهلت دادن به شما آن را از شما مى پوشاند، چون اگر آن را به شما اعلام مى کرد، در همان شب عمل مى کردید و در غیر آن شب ، عبادت را ترک مى کردید.
بنابراین شاید حکمت اخفا و مجهول ماندن آن این باشد که مومنان ، شبهاى بیشترى را قدر بدانند و به آرزوى درک فضیلت آن به کارهاى نیک و عبادت بیشترى پرداخته و از معاصى و زشتیها دورى گزینند و در پرستش خداوند تلاش نمایند.⁽⁵⁸⁾

اى خواجه ، چه گویى ز شب قدر نشانى

هر شب ، شب قدر است ، اگر قدر بدانى

علت دیگر این امر را این گونه گفته اند:
هنگامى که بنده با این که یقین به لیله القدر ندارد و در اطاعت و بندگى ، کوشش و جهدى به سزا انجام داد تا شاید آن شب را درک کند، خداوند متعال در برابر ملائکه به انسان مباهات مى کند و مى گوید:
این همان موجودى است که آنان را مفسد و خون ریز، معرفى مى کردید؛ اینکه تلاش و کوشش او را در شبى که احتمال شب قدر بودن آن مى رود بنگرید و قضاوت کنید که اگر یقین به آن شب داشت ، چگونه اطاعت و بندگى مرا مى نمود؛ در این هنگام روشن شد که : انى اعلم ما لا تعلمون ...⁽⁵⁹⁾
علت دیگر هم این که اگر این شب خجسته معین بود، برخى بر اثر توفیق احیاى آن ، مبتلا به عجب و غرور مى گردند و اگر معین نباشد، بر اثر تمرین و مراقبت بیشتر، ملکات فاضله در نفسشان راسخ ‌تر مى گردد و از برکات و پاداش هاى بیشتر بهره مى گیرند.⁽⁶⁰⁾
استاد على کریمى جهرمى در کتاب حول لیلة القدر وجوهى براى اختفاى این شب ذکر کرده اند، که از آن جمله است :
اگر این شب معلوم بود، حرمت و عظمت در خور شاءن را در نظر مردم نداشت . سیره مردمان بر این است که براى هر چه از دید آنان مخفى است ، احترام بیشترى قائلند، چنان که احترام گذارى آنان بر قبور ائمه و اعتاب آن بزرگواران که در مسیرهاى دور و دراز است ، بیشتر از قبورى است که در شهر و محل سکونت آنهاست و لذاست که در عزلت ، عزت و کرامت است ، اما در معاشرت پیاپى ، ذلت و مهانت .
و در کشکول شیخ بهایى مى خوانیم :
در مشهد رضوى ، در ماه ذى القعده ، سال 1007 این اشعار را گفتم :

تو ز دیو نفس اگر جویى امان		رو نهان شو، چون پرى از مردمان
چون شب قدر از همه مستور شد		لاجرم از پاى تا سر، نور شد
اسم اعظم چون کسى نشناسدش		سرورى بر کل اسما بایدش ‍
گنج خواهى ، کنج عزلت کن مقام		واستتر واستخف ، عن کل الاءنام
تا تو نیز از خلق پنهانى همى		لیله القدرى و اسم اعظمى

در شب دیگر که این اشعار را گفتم ، در خواب دیدم که پدرم رقعه اى به من داد، چون ملاحظه کردم ، دیدم بر بالاى آن این آیه شریفه مرقوم است :
تلک الدار الاخره نجعلها للذین لا یریدون علوا فى الارض و لا فسادا و العاقبه للمتقین .
شاید هم به منظور تعظیم و بزرگداشت آن ، معین اش نکرده اند تا بندگان خطاپیشه با انجام گناه ، حرمت آن را نشکنند و مورد خشم پروردگار قرار نگیرند.⁽⁶¹⁾
از ابن عباس روایت کرده اند که جمله لیله القدر سه بار در سوره قدر تکرار شده و مجموع حروف لیله القدر نه حرف است و حاصل ضرب سه در نه ، بیست و هفت است ، به همین مناسبت باید شب قدر، شب بیست و هفتم باشد.⁽⁶²⁾
در کتاب احکام القرآن ابن عربى معافرى اندلسى مالکى ، درباره تعیین ((شب قدر)) گوید:
شب 27 رمضان ، شب قدر است ، زیرا علما حروف سوره قدر را شمرده اند و چون به کلمه ((هى )) رسیدند، آن را 27 حرف یافتند و دانستند که شب قدر، 27 رمضان است .⁽⁶³⁾
البته این روش برداشت از قرآن در نزد مفسران و محققان ما ناصحیح است ؛ دانشمند شهیر شیعه ، مرحوم محمد جواد مغنیه ، پس از نقل این کلام مى گوید:
این نبوغ در استنتاج و این ورع در تفسیر کلام خدا، شى ء عجیب و غریبى نیست از کسى که در مقام تعلیق زدن بر فتواى امام شافعى مى نویسد: ((هذا کلام من لم یذق طعم الفقه )) و نیز در تعلیق بر فتواى امام ابو حنیفه گوید: ((هذا فقه ضعیف .))
در هر حال برخى تصور کرده اند که همه شب هاى ماه رمضان ، احتمال قدر بودن را دارد. و بعضى با استفاده از بعضى روایات ، شب اول و برخى شب هفدهم ⁽⁶⁴⁾ و عده اى شب نوزدهم را شب قدر معرفى کرده اند.
جمع کثیرى به استناد روایات فراوان دیگر معتقدند که در دهه آخر ماه رمضان است و این قول ، اتقان بیشترى دارد.
اینک ، به پاره اى روایات که مستند قول اخیر است ، اشاره مى کنیم :
1. حمران از امام پنجم (علیه السلام ) درباره آیه (انا اءنزلناه فى لیلة مبارکة )⁽⁶⁵⁾ مى پرسد. امام باقر (علیه السلام ) در جواب مى فرماید:
نعم لیله القدر، فى کل سنه ، فى شهر رمضان ، فى عشر الاواخر؛⁽⁶⁶⁾
بلى ، آن شب قدر است که در تمام سالها در دهه آخر رمضان واقع شده است .
2. پیامبر اکرم (صلى الله علیه و آله و سلم ) مى فرمایند:
((التمسوها فى العشر الاواخر؛⁽⁶⁷⁾ شب قدر را در دهه آخر ماه مبارک رمضان بجویید.))
3. و نیز نقل است که : ان النبى (صلى الله علیه و آله و سلم ) کان یوقظ اهله ، فى العشر الاواخر من شهر رمضان ؛ رسول خدا اهل خویش را در دهه آخر ماه رمضان بیدار مى کرد.
شب بیست و سوم

آن شب قدرى که گویند اهل خلوت امشب است

یارب این تاثیر دولت از کدامین کوکب است

در تعیین ((شب قدر)) اختلاف نظر است ، ولى از مجموع روایت هاى وارد شده در این موضوع و سیره پیامبر (صلى الله علیه و آله و سلم ) و اهل بیت (علیهم السلام ) و اصحاب مى توان گفت :
شب قدر بودن شب بیست و سوم ماه مبارک رمضان ، یقینى است . و شب هاى نوزدهم و بیست و یکم وسیله اى براى دست یافتن به آن است .
اینک به ادله اى چند در این خصوص اشاره مى شود:
الف ) از شیعه و اهل سنت ، نقل کرده اند که : عبدالله انیس انصارى (جُهَنى ) که در خارج مدینه مى زیسته و شرایطش طورى بوده که نمى توانسته زیاد به مدینه بیاید و از خیرات و برکات رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ) استفاده کند روزى خدمت رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ) شرفیاب شد و عرض کرد: من شتران و گوسفندان و کارگرانى دارم و منزلم از مدینه دور است ، ولى دوست دارم ، یک شب از شب هاى ماه رمضان را معین فرمایید تا سعى کنم به مدینه بیایم و در نماز حاضر شوم .
فدعاه رسول الله (صلى الله علیه و آله و سلم ) فسارّه فى اءذنه ، فکان الجهنى ، اذا کان لیلة ثلاث و عشرین ، دخل بابله و غنمه و اهله ، الى المدینة ؛⁽⁶⁸⁾
پیامبر اکرم (صلى الله علیه و آله و سلم ) مطلبى را به گوش او سرى فرمودند و پس از آن این مرد، شب هاى بیست و سوم ماه رمضان با شتران و گوسفندان و کارگران خود وارد مدینه مى شد.
بعضى این روایت را با شب قدر تطبیق داده اند.
ب ) سفیان بن السمط گوید:
قلت لابى عبدالله (علیه السلام ): اللیالى التى یرجى فیها من شهر رمضان ...
((شبهایى که احتمال مى رود، ((شب قدر)) در آنها باشد، کدام است ؟))
حضرت فرمود:
((تسع عشره واحدى و عشرین و ثلاث و عشرین ؛ شب نوزدهم و بیست و یکم و بیست و سوم است .))
قلت ، فان اءخذت انسانا، الفترة او علة ، ما المعتمد علیه من ذلک ؛
پرسیدم : اگر کسى معذور باشد، به کدام شب بیشتر اهمیت بدهد؟ فرمودند:
((ثلاث و عشرین ؛ به شب بیست و سوم .))
پ ) از امام صادق (علیه السلام ) روایت است که فرمودند:
التقدیر فى لیلة تسعه عشر، و الابرام فى لیلة احدى و عشرین ، و الاءمضاء فى لیلة ثلاث و عشرین ؛ اندازه گیرى و تقدیر امور در شب نوزدهم انجام مى شود و سپس در بیست و یکم ، ابرام و مهیا براى امضا مى گردد و آن گاه در شب بیست و سوم ، امضا خواهد شد.
ت ) شیخ صدوق مى فرماید:
اتفق مشایخنا - رضى الله عنهم - فى لیلة القدیر، على انها لیله ثلاث و عشرین من شهر رمضان .⁽⁶⁹⁾ بزرگان شیعه اتفاق کرده اند که شب قدر، بیست و سوم رمضان است .
ث ) فتّال نیشابورى نیز مى نویسد:
اتفق اکثر مشایخنا - رضى الله عنهم - على ان لیلة القدر، لیله ثلاث و عشرین .⁽⁷⁰⁾
((بیشتر مشایخ ما اتفاق کرده اند که بیست و سوم ماه رمضان ، شب قدر است .))
اعمال مخصوص این شب نیز مؤ ید مدعاى ماست ؛ مثلا انجام دو غسل (اول و آخر شب ) و خواندن هزار مرتبه سوره قدر و تلاوت سوره دخان که نخستین آیه اش این است : (انا اءنزلناه فى لیلة مبارکة ).
ج ) در تفسیر گازر آمده است :
((عبدالله عمر گفت : در عهد رسول (صلى الله علیه و آله و سلم ) چند نفر از صحابه به خواب دیدند که شب قدر، شب بیست و سوم است . حضرت رسول (صلى الله علیه و آله و سلم ) فرمودند: خواب هاى شما موافق است ، هر که خواهد عبادتى کند، به شب بیست و سوم اهمیت دهد.))
چ ) و در خبر است که بنى سلمه جمعى را به مدینه فرستادند تا از رسول (صلى الله علیه و آله و سلم ) بپرسند که شب قدر، کدام شب است . به نزدیک حضرت آمدند و سوال کردند. حضرت در جواب پرسشى کردند: امشب چندم است ؟ گفتند: بیست و دوم . سپس پیامبر خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ) فرمودند: ((فردا شب .))
ح ) از امام صادق (علیه السلام ) منقول است که فرمودند:
ان لیلة الثالث و العشرین من شهر رمضان ، هى لیلة الجهنى ، فیها یفرق کل امر حکیم ، و فیها تثبت البلایا و المنایا و الاجال و الارزاق و القضایا و جمیع ما یحدث الله فیها، الى مثلها من الحول ، فطوبى لعبد احیاها، راکعا و ساجدا و مثّل خطایاه بین عینیه و یبکى علیها، فاذا فعل ذلک ، رجوت ان لا یخیب ان شاء الله .⁽⁷¹⁾
از این روایت استفاده مى شود که محققا شب بیست و سوم رمضان ، همان لیله جهنى است که در آن ، هر امر محکمى فیصله داده خواهد شد و در آن شب ، هر حادثه اى اعم از بلا، مرگ ، زندگى و روزى و تمام آنچه از حوادث الهى در این شب و سایر شب ها در طول سال واقع خواهد شد، معین مى گردد.
و سپس امام (علیه السلام ) مى افزایند:
((خوشا به حال آن بنده اى که شب یاد شده را به رکوع و سجود احیا نماید و گناهان خود را در مقابل دیدگان مجسم کند و بر انجام آنها بگرید که اگر چنین کرد، امیدوارم که به خواست خدا ناامید نشود.))
حفص بن غیاث از امام صادق (علیه السلام ) از رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ) نقل کرده است :
انزل القرآن فى ثلاث و عشرین من شهر رمضان ؛⁽⁷²⁾
قرآن در شب 23 رمضان نازل شده است . از سوى دیگر بر حسب دو آیه از قرآن ، این کتاب آسمانى در ماه رمضان و در شب قدر نازل شده است ، بنابراین شب قدر شب 23 رمضان است .
سید ابن طاووس رحمه الله مى گوید: ((طبق کشف و بیان ، شب قدر همان شب بیست و سوم رمضان مى باشد.))⁽⁷³⁾
شب قدر در مناطق مختلف
آیا شب قدر در تمام کره زمین یک شب معین است یا متفاوت است ؟
بعضى معتقدند، از آن جا که شروع ماه هاى قمرى در همه مناطق همزمان نیست ، شب قدر هم در همه بلاد، یک شب خاص نخواهد بود. برخى دیگر مى فرمایند: آغاز ماه هاى قمرى ، در کلیه مناطق یکى است و اگر در شهرى از شهرها هلال رؤ یت شود، آن شب در جمیع مناطقى که با محل رؤ یت در بخشى از شب مشترکند، اول ماه است و آن گاه پس از گذشت 23 شب از رویت هلال رمضان ، آن شب ((لیلة القدر)) است .
دلیل این بزرگان ، اطلاق صحیحه هشام بن حکم از امام صادق (علیه السلام ) است که فرمودند:
ان کانت له بیّنه عادلة على اهل مصر، انهم صاموا ثلاثین على رؤ یته ، قضى یوما.
کسى به واسطه ندیدن هلال ، 29 روز ماه رمضان را روزه گرفت ، سپس بینه عادله پیدا شد بر این که در شهرى از شهرها سى روز روزه گرفته اند، به واسطه رویت هلال در شب قبل آن ، باید یک روز قضا کند.
و در موثقه بصرى ، امام صادق (علیه السلام ) فرمودند:
((فان شهد اهل بلد آخر، فاقضه ؛ اگر اهل شهرى شهادت دهند که هلال را دیده اند و در آن روز که یوم الشک بود و روزه نگرفت ، باید آن را قضا کند.))
در این مورد، صاحب جواهر و نراقى در مستند و حکیم در مستمسک ، نیز این قول را تقویت کرده اند.
و اما از آنجا که اکثر فقها صحیحه هشام را مقید دانسته اند، لذا بر ماست که رعایت احتیاط کرده و ضمن توجه به رویت هلال در شهرهاى نزدیک و یا موافق در افق ، شب بیست و سوم پس از رویت هلال در بلد خود را نیز احیا بداریم و همچنین شب بیست و سوم پس از رویت هلال در شهرهاى دور و یا مخالف در افق را نیز احیا بگیریم تا مطمئن به درک فضیلت شب قدر گردیم .
محرومان از برکات لیله القدر
از برخى روایات استفاده مى شود که گروهى از اسلام و رحمت و دیگر برکات شب قدر محرومند و آنها عبارتند از:
1. شارب الخمر؛
2. خورنده گوشت خوک ؛
3. کسى که خود را به وسیله زعفران آرایش نماید.⁽⁷⁴⁾
4. آنان که در منزل خود، سگ نگهدارى مى کنند (مگر به خاطر مصلحتى مشروع ).⁽⁷⁵⁾
5. ملعونان (منافقان )، رباخواران ، پیشوایان شرور، کافران ، رشوه گیران ، رشوه دهندگان ، قاطعان رحم ، شهوت رانان ، کتمان کنندگان حقیقت ، فتنه گران ، ظالمان ، یارى دهندگان ظالمان ، شراب خواران ، اهل تهمت و دروغ و غیبت ، تارکان معروف و عاملان منکر و عاق والدین و ساحران و...
6. کسى که کینه برادر مسلمان خود را به دل گیرد و با او دشمن باشد.
میبدى مى نویسد: فرشتگان و جبرئیل گرد عالم مى گردند و به همه جاى ها در آیند و به همه خانه هاى مومنان در شوند، خانه اى که در آن جا ((مى )) بود یا مدمن الخمر بود یا فرزندى عاق بر پدر و مادر یا قاطع رحم بود یا در آن خانه سگى بود یا تصاویر یا کسى که نماز نکند یا دو مسلمان که با یکدیگر به هجرت باشند و سخن نگویند، فرشتگان در این خانه ها نروند و از خیرات و برکات این شب محروم باشند.⁽⁷⁶⁾
# # #
در رفع این ابهام که چرا عرشیان توجهى به این گروه از انسان ها ندارند و چرا باید از نورانى بودن شب قدر و برکات آن محروم باشند، باید گفت :
این گونه افراد با رمضان انسى ندارند و زمینه بهره ورى از برکات این شب ها را در خود فراهم نیاورده اند و روحشان نیز آمادگى پذیرش ملائک و حقیقت برتر از آن روح را ندارند؛ کسى که در طول یک سال ، با بى بند و بارى زندگى را ادامه داده و از انجام هر خلافى کوتاهى نکرده است ، چگونه مى تواند چشم به شب قدر بدوزد و پذیراى ملائکه گردد؟!
آرى باید نخست دیو را از جان بیرون راند و آن گاه به انتظار فرود آمدن ملائکه و روح و نیز بارش رحمت الهى نشست ، زیرا وجود زمینه هاى پذیرش از ضروریات محسوب مى گردد.
البته ناگفته نماند که تزکیه خانه دل از وسوسه هاى ابلیس لعین و پاکسازى آن از آلودگى هاى ظلمانى و آنگاه ایجاد زمینه براى تغذیه سالم آن از غذاهاى معنوى و آرامش بخشى ، هم چون ذکر و یاد خدا و توبه و استغفار و تلاوت قرآن و توسل و در نهایت ، درک فیوضات الهى در لیله القدر، بدون توفیق از جانب حق تعالى به دست نمى آید و روى همین اصل است که عارف سالک ، مرحوم میرزا جواد آقا ملکى تبریزى در المراقبات مى فرماید:
((از مهم ترین دعاها در ماه رمضان ، این است که براى توفیق ((عبادت شب قدر)) زیاد دعا کند)) و ما نیز دست به دعا برداشته و گوییم :
پروردگارا، ما را از آنان که از خیرات و برکات این شب (لیلة القدر) محرومند، قرار مده و خیر دنیا و آخرت را براى ما و پدر و مادر و فرزندانمان مقدر فرما.
اجمالى از وظایف ما در شب قدر
اعمال و وظایف شب هاى قدر را مى توان به دو قسم تقسیم کرد:
1. وظایف مشترک ؛
2. وظایف مخصوص ؛
اینک به برخى از اعمال مشترک در شب هاى قدر اشاره مى کنیم تا آنان که خواهان خوش کامى و خوش بختى هستند، به انجام آنها بپردازند:
1. غسل

شست و شویى کن و آنگه به خرابات خرام

تا نگردد ز تو این دیر خراب آلوده (77)

جهت پاکیزگى جسم و صفاى روح و روان ، مستحب است ⁽⁷⁸⁾ به نیت شب قدر و با قصد تقرب به خدا در اول آن شب ، غسل انجام شود.⁽⁷⁹⁾
سید ابن طاووس در اقبال به سند خود از امام صادق (علیه السلام ) روایت مى کند که پیامبر (صلى الله علیه و آله و سلم ) در دهه آخر ماه رمضان هر شب غسل مى کرد.⁽⁸⁰⁾
2. احیا و شب زنده دارى
حضرت باقر العلوم (علیه السلام ) به نقل از آباء کرامش نقل مى کند:
((رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ) نهى کرد که از شب بیست و یکم و شب بیست و سوم ، غفلت شود و نهى کرد که کسى در آن شب بخوابد.))⁽⁸¹⁾

یحیى بن علاء گوید: ((حضرت صادق (علیه السلام ) سخت بیمار بود، دستور داد او را به مسجد رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ) بردند. آنجا تا صبح شب بیست و سوم ماه رمضان بیتوته کرد.))⁽⁸²⁾
براى انسان مومن ، سزاوار نیست تا در شبى که آسمانیان میهمان او شده اند، حجاب غفلت به روى خویش اندازد و خود را از همنشینى با آنها محروم سازد؛ لذا مستحب است ، آن شب را تا صبحگاهان شب زنده دارى نماید و این خود نوعى مبارزه با خمودگى و سستى و خواب سنگینى است که انسان را از هدف هاى عالى اش باز مى دارد و از همه مهم تر این که طریق شکستن شب و خاتمه دادن به حاکمیت ظلمت را به ما مى آموزد و آدمى را به مقام ((محمود)) مى رساند.

مگو شبى به عبادت چگونه روز کنم		که دوست را ننماید، شب وصال ، دراز
بر آر دست تضرع ، ببار اشک ندم		ز بى نیاز بخواه ، آنچه بایدت بى ناز

3. شناخت شاءن قرآن
4. تلاوت قرآن
چه لذت بخش است که در شب نزول قرآن ، کنار چشمه سار کلام وحى خاضعانه بنشینیم و دل و قلب تشنه را از آن سیراب نماییم . و چه شیرین و شور آفرین است لحظه فرا رسیدن وقت دیدار و عروج که مریضان و دردمندان در ساحت قرآن دست نیاز بلند مى کنند و زمزمه ((القرآن شفاء)) را سر مى دهند.
شبى که تلاوت قرآن (هر قدر میسور باشد) در آن شب ، بهترین ذکر است ، به خصوص تلاوت سوره هاى ((یس ))، ((عنکبوت ))، ((روم ))، ((دخان )).
در تلاوت قرآن ، اولین نکته اى که لازم است مورد توجه قرار گیرد، الهام گرفتن از آن براى تقویت فکر و اندیشه و ایمان و شناخت مبداء و معاد و یافتن راه سعادت و فلاح و قرب الى الله است و دومین نکته ، اهداى ثواب آن به اروح طیبه انبیا و ائمه هدى (علیهم السلام ) و شهدا و صلحا و علما و گذشتگان به خصوص بنیان گذاران مراکز مذهبى که خود سبب مضاعف شدن ثواب مى گردد و سومین نکته ، رعایت آداب قرائت است .
5. توبه و استغفار
چه فرصتى بهتر از شب قدر براى آشتى کردن با خدا و بازگشت به سوى او، شبى که مى توان آبرومندان درگاه حق و ملائکه و روح و قرآن را واسطه قرار داد و آن گاه با دلى سرشار از امید به رحمت و مغفرت ، متوجه رب العالمین شد؛ به حق ، شب قدر، شب توبه و بازگشت به سوى خداست که :
ان الله یحب التوابین و یحب المتطهرین .⁽⁸³⁾
به راستى خدا افرادى را که پى در پى توبه و استغفار مى کنند و نیز طهارت جویان و پاکى طلبان را دوست دارد.

فرارى ها ز عصیان باز گردید		به الطاف خدا دمساز گردید
بیندیشید، یزدانى رحیم است		به راه آیید رحمان و کریم است
گناه بنده عاصى ببخشد		به هر ادعوک صد لبیک گوید

در بعضى از اخبار آمده است ، زمانى که فرد گنهکار از کرده خود پشیمان شد و به سوى خدا بازگشت و گفت :
الهى انا اءساءت . یقول الله تعالى : و انا سترت ؛
خدایا من بد کردم . خداوند متعال مى فرماید: من آن را پوشاندم .
فیقول : ((الهى انا ندمت ؛ من پشیمان شدم .))
خداوند مى فرماید:
((و انا قبلت ؛ من هم قبول کردم .))
و مى فرماید:
ایها الشاب ، اذا تبت ثم نقضت ، فلا تستحى ان ترجع الینا؛
اى جوان ! چنان چه توبه کردى و شکستى ، از این که دوباره به سوى ما باز گردى شرمگین مباش .
و اذا انقضت ثانیا، فلا تستحى او یمنعک الحیاء ان تاءتینا ثالثا، و اذا انقضت ثالثا، فارجع لینا رابعا...
((هر گاه براى دومین بار توبه خود را شکستى ، شرمگین مباش و مبادا حیا تو را از بازگشت به سوى ما براى سومین بار باز دارد و اگر بار سوم هم توبه خود را شکستى ، باز هم براى چهارمین بار به سوى ما باز گرد.))
فاءنا الجواد الذى لا ابخل ؛
((منم بخشنده اى که بخل نمى ورزم .))
و انا الحلیم الذى لا اعجل ؛
((منم حلیم و بردبارى که عجله نمى کنم .))
و انا الذى استر على المعاصى و اقبل التائبین و اعفو عن الخاطئین و ارحم النادمین و انا ارحم الراحمین ؛
((منم آن که بر گناهان پرده مى افکنم و توبه کنندگان را مى پذیرم و از خطاکاران در مى گذرم و به پشیمانان رحم مى نمایم و منم ارحم الراحمین .))
من ذا الذى اءتى الى بابنا فرددناه ؛
((چه کسى به درگاه ما آمد و او را رد کردیم ؟))
من ذا الذى ، لجاء الى جانبنا، فطردناه ؛
((چه کسى به ما پناه آورد و ما او را رد کردیم ؟))
من ذا الذى ، تاب الینا و ما قبلناه .
((چه کسى به نزد ما بازگشت که او را نپذیرفتیم ؟))
من ذا الذى ، طلب منا و ما اعطیناه .
((چه کسى از ما خواهشى کرد که به او عطا نکرده باشیم ؟))
من ذا الذى استقال (استغفر) من ذنبه فما غفرناه ؛
((چه کسى از ما طلب آمرزش کرد که ما او را نیامرزیده باشیم ؟))
انا الذى اغفر الذنوب ، و استر العیوب ، و اغیث المکروب ، و ارحم الباکى الندوب و انا علام الغیوب ؛⁽⁸⁴⁾
((منم خدایى که گناهان را مى آمرزم و عیب ها را مى پوشانم و اندوهناکان را یارى مى رسانم و بر گریه کننده و زارى کننده رحم مى کنم و منم داناى امور آشکار و نهان .))
چرا باید استغفار کرد؟
هر عملى داراى آداب و رسوم و شرایط و موانعى است که با رعایت آنها استغفار واقعى تحقق مى یابد.
شرایط توبه و استغفار
اول : پشیمانى از گناه (الندم على ما مضى ).
دوم : تصمیم همیشگى بر ترک گناه و کج روى ها و کج اندیشى ها (العزم على ترک العود الیه ابدا.)
سوم : اداى حقوق مردم (ان تؤ دى الى المخلوقین حقوقهم .)
چهارم : تدارک واجبات (ان تعمد الى کل فریضه علیک ضیعتها فتؤ دى حقها.)
پنجم : از بین بردن گوشت هاى حرام ان تعمد الى اللحم الذى ، نبت على السحت ، فتذیبه بالاحزان ...
ششم : چشیدن رنج عبادت ⁽⁸⁵⁾ ان تذیق الجسم اءلم الطاعة کما اذقته حلاوه المعصیه .
6. خواندن دعاى جوشن کبیر و دیگر ادعیه ماءثوره
از جمله :
اللهم انى امسیت لک عبدا داخرا، لا املک لنفسى نفعا و لا ضرا و لا اءصرف عنها سوءا، اشهد بذلک على نفسى ، و اعترف لک بضعف قوتى و قلة حیلتى ، فصل على محمد و آل محمد و اءنجز لى ما وعدتنى و جمیع المؤ منین و المؤ منات من المغفرة فى هذه اللیلة و اءتمم علىّ ما آتیتنى فانى عبدک المسکین المستکین الضعیف الفقیر المهین ، اللهم لا تجعلنى ناسیا لذکرک فیما اولیتنى و لا غافلا لاحسانک فیما اعطیتنى و لا آیسا من اجابتک و ان ابطاءت عنى فى سراء او ضراء او شدة او رخاء او عافیة او بلاء او بؤ س ‍ او نعمآء، انک سمیع الدعاء؛⁽⁸⁶⁾
خداوندا، من در حالى که بنده آستان بوس تو بودم ، شب را به پایان بردم ، مرا اندیشه سود و زیانى براى خویشتن نیست و قدرت آن را در خود نمى بینم که بدى را از خویش دور نمایم ، این اعتراف را به زیان خود و به سبب ناتوانى و درماندگى مى کنم ، پس از تو مى خواهم که بر محمد و آل او رحمت فرستى و آنچه را که از آمرزش به من و همگى زن و مرد مؤ من نوید داده اى ، به انجام رسان و نعمت خود را بر این بنده فقیر و بیچاره و ناتون ، کامل گردان ؛ خداوندا، مرا از یاد خود فراموشى مده ، به خاطر آنچه که به من ارزانى داشته اى و مرا بى خبر از احسان و نومید از رحمتت قرار مده ، هر چند سستى در نهان و آشکار و سلامت و بیمارى و سختى و آسودگى از سوى من بوده باشد، که تو دعاى ما را مى شنوى و اجابت خواهى کرد.))
فهرست برخى از شرح هاى ادعیه رمضان
براى بهره ورى بیشتر خوانندگان عزیز و شب زنده داران بیدار دل از ذکر و دعا و با تاءمل در مضامین و معانى آنها مناسب دیدیم که به برخى از کتاب هایى که درباره ادعیه ماه مبارک رمضان نوشته شده اشاره کنیم تا از این معارف بلند و آموزنده بیشترین استفاده را ببریم :
* آیینه مکارم ، سید روح الله خاتمى (رحمه الله علیه )، شرحى است بر دعاى مکارم الاخلاق
* شرح الاسماء الحسنى ، ملا هادى سبزوارى ، شرح دعاى جوشن کبیر است .
* شرح اسماء الحسنى ، سید حسین همدانى درودآبادى .
* تفسیر دعاى سحر، امام خمینى (رحمه الله علیه )، ترجمه سید احمد فهرى .
* معارف الهى (شرح دعاى سحر)، احمد زمردیان شیرازى .
* معارف الهى (شرح دعاى سحر)، استاد حسین مظاهرى .
* شرح دعاى سحر، آیة الله حبیب الله شریف کاشانى .
* شرح دعاى سحر، آیة الله سید ابوالحسن قزوینى (رحمه الله علیه ).
* عشق و رستگارى (شرح دعاى ابوحمزه ثمالى )، احمد زمردیان .
* راز سحرگاهى (شرح دعاى ابوحمزه ثمالى )، سید حسین فاتحى .
* ذخیرة المعاد، ملا نوروز على (فاضل بسطامى ).
* عنوان الکلام ، آیة الله ملا محمد باقر فشارکى .
* مجالس الواعظین ، مرحوم شیخ ذبیح الله محلاتى .
* نیایش در رمضان ، آقاى على حجتى کرمانى .
* بیان حقیقت (شرح دعاى افتتاح )، احمد زمردیان .
* شرح دعاى مکارم الاخلاق ، سید کاظم ارفع .
* تفسیر دعاى مکارم الاخلاق ، محمد على بهمنى رامهرمزى .
* مکارم الاخلاق ، شمس المحدثین ، على بن حسن حسینى .
* شرح دعاى شریف مکارم الاخلاق ، محسن کتابچى .
* شرح دعاى افتتاح و کمیل ، محمد شهاب الدین العراقى .
* بشنو از نى ، عین - صاد (على صفایى ).
* سیناى نیاز، جواد محدثى .
* شرح دعاى افتتاح ، محمد بن موسى العراقى لبزشلونى .
* شرح دعاى سحر، احمد احسانى ، شرح از حاج محمد کریم بن ابراهیم* کرمانى .
* شرح دعاى افتتاح ، آیة الله محمد رضا مهدوى کنى .
* شرح و تفسیر دعاى مکارم الاخلاق ، محمد تقى فلسفى .
7. توسل به ولایت ائمه هدى
با توجه به آیه شریفه که مى فرماید:
یا اءیها الذین آمنوا اتقوا الله و ابتغوا الیه الوسیلة ؛⁽⁸⁷⁾
اى ایمان آورندگان ! از خدا پروا نموده و وسیله اى براى رسیدن به او بجویید.
(در لغت به آنچه که توسط آن به چیزى توصل و تقرب جویند، ((وسیله )) مى گویند.)
در شب مبارک قدر وسیله اى مطمئن تر از ائمه هدى (علیهم السلام ) براى انسان وجود ندارد، پس باید به ایشان توسل جست ، مخصوصا به مولى الموحدین ، على بن ابى طالب (علیه السلام ) که ((لیالى قدر)) مصادف با شهادت مظلومانه آن امام متقین است و نیز با تمسک به زیارت ابا عبدالله الحسین (علیه السلام ) به درگاه حضرت احدیت به استغاثه پرداخت .
8. نماز
در این شب فرشتگانى که به زمین فرود مى آیند، باید شاهد و ناظر رکوع و سود خالصانه و متواضعانه انسان باشند تا بدین وسیله ، اشرفیت و خلیفة اللهى او براى ایشان تفسیر گردد و رمز سجده ملائکه را در برابر آدم دریابند؛ لذا در ردیف اعمال و وظایف لیالى قدر، نماز که سرلوحه همه عبادات است ، به طرق مختلف وارد شده است :
اولا: خواندن نمازهاى قضا شده در گذشته - به خصوص نمازهاى سال اخیر؛
ثانیا: خواندن نمازهاى مستحبى براى کسب ثواب بیشتر، از جمله نمازهاى ذیل :
الف ) خواندن دو رکعت نماز با یک سلام ، همچون نماز صبح ، با این تفاوت که در هر رکعت پس از حمد، هفت مرتبه ((سوره توحید)) بخواند و بعد از سلام ، هفتاد مرتبه ((استغفر الله و اتوب الیه ))⁽⁸⁸⁾ بگوید.
ب ) خواندن صد رکعت نماز، هم چون نماز صبح به صورت دو رکعتى و نیز مجاز است به جاى این صد رکعت ، شش روز از نمازهاى قضا شده خود را به جا آورد، به گونه اى که از ظهر روز اول شروع کرده و در عشاى روز ششم ختم نماید.
9. قرآن بر سر گرفتن
بر سر گرفتن قرآن با آن حالات خضوع و خشوع ، نشانه تسلیم در برابر دستورهاى حیاتبخش و سعادت آفرین آن است و بیانگر این که مسلمان ، کسى است که قرآن را دائما در اندیشه و فکر خویش دارد و دستورها و احکام آن را در عمل پیاده مى کند.
استاد حسن زاده آملى - دام ظله الوارف - در نکته 490 کتاب هزار و یک نکته خود گوید:
((در لیالى قدر، قرآن به دل کن ، نه فقط قرآن به سر، که اولى جوهر ذات تو گردد و دومى خارج از گوهر تو است .))
10. تجدید عهد با امام زمان (عج ) و خواندن دعاى فرج
از ائمه معصومین نقل است که در شب بیست و سوم ماه رمضان و در طول آن ماه مبارک ، در هر حالى (نشسته و ایستاده ) و هر زمانى پس از ذکر و یاد خداى تعالى و درود فرستادن بر محمد و آل او (علیهم السلام ) این دعا را بخوان :
اللهم کن لولیک الحجه بن الحسن صلواتک علیه و على آبائه فى هذه الساعه و فى کل الساعه ولیا و حافظا و قائدا و ناصرا و دلیلا و عینا، حتى تسکنه ارضک طوعا و تمتعه فیها طویلا.⁽⁸⁹⁾
((بارالها در این هنگام و براى همیشه ولى امرت ، امام زمان حجه بن الحسن را - که درودهایت بر او و پدرانش باد - سرپرست و نگهدار و رهبر و یاور و نگهبان باش تا گیتى را به فرمان او آورى و تا دیر زمان بهره مندش ‍ گردانى .))
و نیز دعاى شریف افتتاح که به امر آن حضرت مستحب است تا در هر شب رمضان خوانده شود و دعاهاى ماءثور و غیر ماءثور دیگر که در خصوص ‍ حضرتش وارد شده است ، زیرا گفته اند:
((دعا به آن بزرگوار، نوعى از اداى حق ایشان است ، که جزء بهترین اعمال مى باشد و فواید بى شمارى نیز براى خود ما هم دارد.))
تذکرات لازم
1. براى این که اعمال و عبادات ما مقبول درگاه حق تعالى واقع گردد، باید موانع قبولى عبادت ها و اجابت دعاها را برطرف ساخت ؛ مثلا اگر حقوقى - اعم از مالى و عرضى - از دیگران به گردن ما هست ، یا آن را به صاحبانش ‍ برگردانیم و یا از آنها طلب بخشش کنیم و حلالیت بطلبیم .
امام جعفر صادق (علیه السلام ) فرمودند:
اذا اءراد اءحدکم اءن یستجاب له ، فلیطب کسبه ، ولیخرج من مظالم الناس ‍ و ان الله ، لا یرفع الیه دعاء عبد و فى بطنه حرام او عنده مظلمة من خلقه .
اگر بر اثر غلبه شهوات و هواهاى نفس و مغلوب شدن قواى عقلانى ، مرتکب معصیتى شدیم ، استغفار کنیم و تصمیم بگیریم که دیگر بار گرد آن گناه نگردیم .

تاکنون کردى گنه ، دیگر مکن

تیره کردى آب را دیگر مکن

و اگر روحمان بیمار است و داراى بیمارى هاى روانى ، از قبیل : کینه ، حسد، بخل و... هستیم ، خود را مداوا کرده و به جاى آنها بذر حلم و بردبارى ، ایثار و گذشت ، جود و بخشش در دلهایمان کشت نماییم ، زیرا که ((شب قدر)) فرصتى است طلایى براى شست و شوى آینه دل ؛ چه شیرین است که به حرمت این شب ، خوبى ها جاى بدى ها، صلح و صفا جاى اختلاف و تفرقه ، برّ و احسان جاى ظلم و ستم ، احسان به والدین جاى عاق والدین ، صله رحم جاى قطع رحم و... را بگیرد؛ فرصتى است تا با اداى زکات و صدقات ، قدمى در جهت عمران و آبادانى خانه عقبى برداشت و از همین جاست که برخى از مؤ منان و متدیّنان ، خمس و زکات خود را در این شب تاءدیه مى کنند تا از ثواب بیشترى بهره مند شوند.
گفتنى است چنان که ثواب اعمال نیکو در این شب دوچندان است ، کیفر معصیت هم در این شب ، بیشتر است ، چرا که حرمت این شب مبارک هتک شده است ؛ لذا در تاریخ مى خوانیم که على (علیه السلام ) به نجاشى شاعر، که در ماه رمضان شراب خورده بود، زیاده از حد شرابخوار، تازیانه زد.
در مقام پاسخ به سوال نجاشى که عرض کرد: یا على ! این زیاده براى چیست ؟ فرمودند:
((براى هتک احترام ماه خدا.))⁽⁹⁰⁾
2. از آن جا که شب قدر، شب دعا و نیایش است ، ضرورى است جهت اجابت دعاها، امور زیر را رعایت کنیم :
الف ) ابتدا نمودن به تمجید و تحمید خداوند (متعال ) و صلوات بر پیامبر (صلى الله علیه و آله و سلم ) و آل او.
حارث بن مغیره مى گوید: از امام صادق شنیدم که فرمودند:
ایاکم اذا اراد احدکم ان یساءل من ربه شیئا من حوائج الدنیا و الاخره ، یبداء بالثناء على الله - عز و جل - و المدح له و الصلاه على النبى (صلى الله علیه و آله و سلم )، ثم یساءل الله حوائجه ؛⁽⁹¹⁾
((هیچ یک از شما نباید در مقام حاجت خواهى از خدا بر آید، مگر این که نخست به تمجید و ثناى خدا و درود فرستادن بر پیامبر با کرامت اسلام (صلى الله علیه و آله و سلم ) بپردازد و سپس از پروردگار خود، حاجتهایش ‍ را مسئلت نماید.))
محمد بن مسلم از امام صادق (علیه السلام ) نقل کرده که فرمود: در کتاب على (علیه السلام ) آمده است :
ان المدحة قبل المساءله ، فاذا دعوت الله - عز و جل - فمجّده ، قلت : کیف امجده ؟ قال : تقول : یا من هو اقرب الىّ من حبل الورید، یا فعّالا لما یرید، یا من یحول بین المرء و قلبه ، یا من هو بالمنظر الاعلى ، یا من لیس ‍ کمثله شى ء.⁽⁹²⁾
((ستایش خدا قبل از سوال و تقاضا از اوست ؛ لذا وقتى خداوند را مى خوانى ، او را تمجید کن . گفتم : چگونه او را تمجید کنم ؟
فرمودند: بگو، اى کسى که از رگ گردن به من نزدیکترى ، اى کسى که هر چه را بخواهى انجام مى دهى ، اى آن که بین انسان و قلبش حائل مى شود، اى کسى که بر دیدگاه بلند مستقرى ، اى فردى که چیزى همانندش ‍ نیست .))
امام صادق (علیه السلام ) در حدیث دیگرى فرمود:
اذا دعا اءحدکم فلیبدء بالصلاة على النبى فان الصلواة على النبى (صلى الله علیه و آله و سلم ) مقبولة و لم یکن الله لیقبل بعض الدعاء و یرد بعضه ؛⁽⁹³⁾
((هرگاه فردى از شما به دعا کردن بپردازد، دعاى خود را با درود و تحیت بر محمد (صلى الله علیه و آله و سلم ) شروع کند، زیرا صلوات بر پیامبر مقبول درگاه خداوند قرار مى گیرد و چنین نیست که خداوند بخشى از این دعا را بپذیرد و قسمت دیگر آن را رد کند.))
ب ) مقدم داشتن دیگران بر خود در دعا.
امام صادق (علیه السلام ) فرمود:
من قدّم اربعین رجلا من اخوانه ، فدعا لهم ، ثم دعا لنفسه ، استجیب له فیهم و فى نفسه ؛⁽⁹⁴⁾
((هر کس چهل تن از برادران دینى اش را بر خود مقدم دارد و درباره آنان دعا کند و پس از آن درباره خویش دعا نماید، دعاى او مستجاب خواهد شد.))
پ ) تواءم بودن دعا با الحاح و اصرار.

گفت پیغمبر که گر کوبى درى

عاقبت زان آن در برون آید سرى

با کمال ادب ، حاجت هاى خود را بر زبان آورد و با متانت و آهسته او را بخواند، زیرا که فرموده است :
(ادعوا ربکم تضرعا و خفیة )⁽⁹⁵⁾
پروردگارتان را با حالت زارى و پنهانى بخوانید.
حضور یافتن در مکان هاى مقدس ، همچون مساجد و شرکت در اجتماع نیایش گران ، ضمن این که بر ثواب اعمال شب قد مى افزاید، باعث کفاره گناهان و عمران خانه آخرت نیز مى شود.

هر که در این خانه شبى راز کرد

خانه فرداى خود آباد کرد

و خداوند سبحان فرمود:
واصبر نفسک مع الذین یدعون ربهم .
با کسانى باش که خداى خود را صبح و شام مى خوانند.
و در روایت آمده است :
و الزموا السواد الاعظم ، فان ید الله على الجماعة ؛⁽⁹⁶⁾
به توده مردم بپیوندید که دست خدا بر سر جمعیت است .
ت ) قبل از دعا در محضر خدا اعتراف به گناهان خود کرده و استغفار نماید.
ث ) به هنگام دعا دست هاى خود را بالا ببرد.
ج ) پدر و مادر، فرزندان خود را دعا کنند و فرزندان نیز والدین خود را دعا کنند که چنین دعایى مستجاب است .⁽⁹⁷⁾
نکته قابل ذکر این که :
باید از انجام عبادات و اعمالى که در کتاب و سنت ، وارد نشده است ، خوددارى کرد، زیرا که فرموده اند:
((قلیل فى سنة خیر من کثیر فى بدعة .))
قطع امید از دیگران
یکى از مسائل مهم که در دعا و به اجابت رسیدن آن موثر است ، قطع امید از غیر خداست ، از این رو ادب دعا اقتضا مى کند که قبل از آن چند بار با قرائت :
اءمن یجیب المضطر اذا دعاه و یکشف السوء.⁽⁹⁸⁾
این معنا را متواضعانه اعلام نموده و زمینه توجه و فضل الهى را فراهم نماید.
امام صادق (علیه السلام ) فرمودند:
اذا اراد احدکم ان لا یساءل الله شیئا، الا اعطاه ، فلییاءس من الناس کلهم ، و لا یکون له رجاء الا من عندالله جل ذکره ، فاذا علم الله (جل و عز) ذلک من قلبه ، لم یساءل الله شیئا الا اعطاه فحاسبوا انفسکم قبل ان تحاسبوا علیها، فان للقیامة خمسین موقفا، کل موقف مقداره ((الف سنة )) ثم ، تلا قوله تعالى : ((فى یوم کان مقداره خمسین الف سنة مما تعدون .))⁽⁹⁹⁾
((اگر یکى از شما بخواهد که خداوند حاجتش را بر آورد، باید امیدش را از دیگران قطع کند و به غیر خداوند امیدى نداشته باشد و هنگامى که خداوند، این وضع را در قلبش ببیند، آن چه او طلب کند اجابت مى شود؛ بنابراین شما خود به حساب خویش برسید، پیش از آن که به حسابتان برسند، زیرا در قیامت ، پنجاه توقفگاه وجود دارد که هر یک هزار سال است .))
11. اعتکاف
پیامبر (صلى الله علیه و آله و سلم ) فرمود:
اعتکاف العشر الاواخر من شهر رمضان یعدل حجتین و عمرتین .⁽¹⁰⁰⁾
اجر اعتکاف نمودن در ده روز آخر ماه رمضان ، مساوى با ثواب دو حج و دو عمره است .
منظور از اعتکاف ، توقف نمودن و ساکن شدن در مسجد جامع به قصد قربت و عبادت به مدت سه روز یا بیشتر با رعایت شرایط مخصوص آن که داراى ثواب بسیار زیاد است و از جمله عبادات مستحب مى باشد که بزرگان دین به انجام آن ، اهتمام ورزیده اند.
در کتاب کافى از جعفر بن محمد الصادق (علیه السلام ) نقل شده است که فرمودند:
کان رسول الله (صلى الله علیه و آله و سلم ) اذا دخل العشر الاواخر، اعتکف فى المسجد و ضربت له قبة من شعر، و شمّر المئزر و طوى فراشه ؛
رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ) چون دهه آخر ماه رمضان فرا مى رسید، در مسجد اعتکاف مى نمود و براى حضرتش خیمه اى مویین مى زدند و کمرش را براى عبادت مى بست و بستر خویش را جمع مى کرد.
در حدیث دیگرى از امام صادق (علیه السلام ) آمده است :
کانت بدر فى شهر رمضان و لم یعتکف رسول الله (صلى الله علیه و آله و سلم )، فلما ان کان من قابل اعتکف عشرین عشرا لعامه ، و عشرا قضاء لما فاته ؛
جنگ بدر در ماه رمضان اتفاق افتاد و (از این رو) رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ) موفق به اعتکاف نشدند، لذا در سال آینده ، بیست روز (ده روز به عنوان اعتکاف همان سال و ده روز دیگر را نیز به عنوان قضاى اعتکاف سال گذشته ) به اعتکاف پرداختند.
طبق آن چه در ارکان اسلام (ص 163) آمده است ، پس از پیامبر (صلى الله علیه و آله و سلم ) همسران آن حضرت نیز چنین اعتکافى داشتند.
در تاریخ آمده است که علماى بزرگ شیعه نیز این سنت حسنه را در دهه آخر ماه رمضان انجام مى داده اند.
براى مطالعه بیشتر درباره اعتکاف به این منابع مراجعه فرمایید:
اللمعة الدمشقیه ، ج 2، کتاب الاعتکاف ؛ شرائع الاسلام ، ج 1، ص 251؛ التهذیب ، ج 4، ص 217؛ مستمسک العروة الوثقى ، ج 8، ص 536، روضة المتقین ، ج 3، ص 496، اعتکاف در اسلام به قلم نگارنده .
این بخش را به کلامى از مصلح مجاهد، شیخ محمد عبده ، پایان مى بریم :
شب قدر، شب عبادت و تضرع و تذکر و یادآورى نعمت هاى خدا و دین است ، لکن متاسفانه بسیارى از مسلمانان در چنین ایام و لیالى و موقعیت هاى مناسبى درباره مسائل و موضوعاتى سخن مى گویند که مورد رضا و عنایت خداوند نیست ؛ به آیاتى از کلام الله گوش مى دهند، اما در مفاهیم آنها نمى نگرند و از معانى بلند آنها عبرت نمى گیرند... فقط به صدا و نغمه زیباى قارى قرآن توجه دارند، در این شب در اوهام و خیالاتى غوطه ور مى شوند که شایسته عقول کودکان نیست تا چه رسد به عقل هاى اشخاص رشید و بالغ .
برترین اعمال در شب قدر
از شیخ صدوق نقل شده است که فرمود:
و من احیى ، هاتین اللیلتین ، بمذاکرة العلم فهو افضل ؛⁽¹⁰¹⁾
افضل اعمال در احیاى این دو شب (بیست و یکم و بیست و سوم ماه رمضان ) مذاکره علم است .

زیرا در سایه علم و معرفت و آگاهى است که ما به عظمت این شب و آینده اى درخشان و بهره ورى از قرآن و مکتب انبیا و اوصیا رهنمون مى شویم و بى جهت نیست که امام باقر (علیه السلام ) مى فرماید:
دانشمندى که مردم از دانش او بهره مند گردند، بر هفتاد هزار عابد فضیلت دارد.
استاد حسن زاده آملى مى نویسد:
سند این حکم محکم خود را صدوق از حضرت رسول الله (صلى الله علیه و آله و سلم ) در من لا یحضره الفقیه روایت کرده است :
قال النبى (صلى الله علیه و آله و سلم ): بادروا الى ریاض الجنة . قالوا یا رسول الله (صلى الله علیه و آله و سلم ): و ما ریاض الجنة ؟ قال : حلق الذکر.⁽¹⁰²⁾
فیض کاشانى (قدس سره ) در کتاب خود، پس از نقل حدیث در بیان آن گفته است :
منظور از حلقه ذکر، همنشینى با علماست ، هم چنان که از حدیث اول این باب استفاده مى شود.⁽¹⁰³⁾
نویسنده شهیر شیعه ، مرحوم محمد جواد مغنیه در کتاب مع علماء النجف نقل مى کند:
طلبه اى مبتدى ، شیخ اعظم انصارى (رحمه الله علیه ) را در حرم مطهر حضرت امیرالمؤ منین در شب قدر مى بیند، از ایشان مى پرسد: در این شب خجسته ، انجام دادن چه عبادتى افضل است ؟
شیخ در جواب از او مى پرسد؟ چه درسى مى خوانى ؟
طلبه جواب مى دهد: ((الفیه ابن مالک .))
شیخ مى فرماید: افضل اعمال آن است که به حجره اى بروى و الفیه را مطالعه کنى .⁽¹⁰⁴⁾
مرحوم شیخ ذبیح الله محلاتى مى نویسد:
از مرحوم سید جواد حسینى عاملى ، صاحب مفتاح الکرامه پرسیدند: در شب قدر، افضل و بهترین اعمال چیست ؟ فرمود: تحصیل علوم مذهبى .
درباره این بزرگوار نوشته اند، به قدرى در تحصیل ، جدى بود که در ((شب قدر و روزهاى عید)) از تحصیل خوددارى نمى کرد، حتى در حال مریضى و ناتوانى و پیرى هم به تحصیل اشتغال داشت ؛ گفتنى است که در آن موقعى که وى کتاب مفتاح الکرامه را مى نوشت ، وهابیان به نجف اشرف حمله کردند و در تمام مدت ، این بزرگوار از نوشتن کتاب ، دست برنداشت .⁽¹⁰⁵⁾
مرحوم صاحب جواهر در آخر کتاب ((دیات )) مى نویسد:
تمّ کتاب جواهر الکلام ، فى شرح شرائع الاسلام ، فى مسائل الحلال و الحرام فى لیلة الثلاثاء، ثلاثة و عشرین من شهر رمضان المبارک ، لیلة القدر التى کان من تقدیر الله تعالى فیها، اءن یتفضل علینا باتمام الکتاب المزبور.
و نیز حکیم سبزوارى در آخر شرح منظومه در حکمت چنین گوید:
و قد فرغ المؤ لف الفقیر، عن تسوید هذا الشرح فى یوم الجمعه الثالث و العشرین من شهر رمضان المبارک من سنة واحد و ستین و ماءتین بعد الالف ؛
متن این شرح را در روز جمعه 23 ماه مبارک 1261 به پایان بردم .
مفسر بزرگ قرآن ، علامه سید محمد حسین طباطبایى - حشره الله مع نبیه و اوصیائه الطاهرین - در آخر تفسیر کم نظیر المیزان ، تاریخ فراغ از تالیف این اثر ارزشمند را شب 23 رمضان ذکر فرموده است .
از علامه مجلسى نقل شده است که فرمودند:
بهترین اعمال در این شبها طلب آمرزش و دعا براى مقاصد دنیا و آخرت خود و پدر و مادر، خویشان و برادران ایمانى ، اعم از زندگان و مردگان و اذکار و صلوات بر محمد (صلى الله علیه و آله و سلم ) و اهل بیت اوست .
سید ابن طاووس نیز مى فرماید:
نباید از دعا درباره اهل حق و برادران مسلمان در این شب امتناع کرد.
و در روایتى وارد شده است که از رسول اکرم (صلى الله علیه و آله و سلم ) سوال شد:
در شب قدر چه از خدا بخواهیم ؟ فرمودند: عافیت و سلامتى .
آیة الله شیخ جعفر شوشترى (رحمه الله علیه ) مى فرماید:
بهترین عبادت ها یقین پیدا کردن به خداوند و زدودن پلیدى و آلودگى شک و تردیدها از دل ها و دور کردن کافر ماجرایى از خویشتن است .⁽¹⁰⁶⁾
پاداش اعمال شب قدر
ثواب خواندن سوره قدر
از امام صادق (علیه السلام ) روایت شده است که اگر کسى در شب بیست و سوم ماه رمضان ، هزار مرتبه سوره قدر را بخواند، چون صبح کند، یقین او شدید و محکم شده باشد.⁽¹⁰⁷⁾
ثواب احیاى لیله القدر
پیامبر اکرم (صلى الله علیه و آله و سلم ) فرمودند:
من قام لیلة القدر، ایمانا و احتسابا، غفر له ما تقدم من ذنبه .⁽¹⁰⁸⁾ کسى که شب قدر را به عبادت احیا بدارد و باایمان و صابر باشد، خداوند، گناهان گذشته اش را بیامرزد.
ثواب اعمال نیک دیگر
حضرت نبى اکرم (صلى الله علیه و آله و سلم ) فرمودند:
قال موسى : الهى ارید قربک ، قال : قربى لمن استیقظ لیله القدر. قال : الهى ارید رحمتک . قال : رحمتى لمن رحم المساکین لیله القدر. قال : الهى ارید الجواز على الصراط. قال : ذلک لمن تصدق بصدقه فى لیله القدر. قال : الهى ارید من اشجار الجنه و ثمارها. قال : ذلک لمن سبّح تسبیحة فى لیلة القدر. قال : الهى ارید النجاة من النار. قال : ذلک لمن استغفر فى لیله القدر. قال : الهى ارید رضاک . قال : رضاى لمن صلّى رکعتین فى لیلة القدر.⁽¹⁰⁹⁾
حضرت موسى (علیه السلام ) در مناجات خود با خدا عرض کرد: خدایا، من خواهان قرب تو هستم . خداوند فرمود: قرب من از آن کسانى است که لیله القدر را بیدار باشند. عرض کرد: خدایا، رحمتت را خواهانم . خداوند فرمود: رحمت شامل حال کسانى است که در شب قدر به مساکین رحم مى کنند.
عرض کرد: خدایا، من جواز عبور از صراط را خواهانم .
خداوند فرمود: این جواز براى کسانى صادر مى شود که در لیله القدر صدقه بدهند.
عرض کرد: خدایا، من خواهان درختان و میوه هاى بهشت هستم . خداوند سبحان فرمود: این نعمت براى کسانى است که در لیله القدر به تسبیح مشغولند.
عرض کرد: خدایا، من نجات از آتش را مى طلبم . فرمود: نجات براى کسانى است که در لیلة القدر به استغفار مشغولند.
عرض کرد: خدایا، من رضاى تو را مى طلبم . فرمود: رضاى من را کسى جلب کرد که در لیلة القدر دو رکعت نماز خواند.
ثواب نماز
پیامبر اعظم (صلى الله علیه و آله و سلم ) فرمودند:
من صلّى رکعتین فى لیلة القدر، فقراء فى کل رکعة ، فاتحه الکتاب مرة و قل هو الله احد سبع مرات ، فاذا فرغ یستغفر سبعین مره ، فمادام لا یقوم من مقامه ، حتى یغفر الله له و لاءبویه . و بعث الله ملائکه یکتبون له الحسنات الى سنة اخرى و بعث الله ملکا الى الجنان یغرسون له الاشجار و یبنون له القصور، و یجرون له الانهار و لا یخرج من الدنیا حتى یرى ذلک کله ؛⁽¹¹⁰⁾
کسى که در شب قدر، دو رکعت نماز بخواند و در هر رکعت ، بعد از حمد، هفت مرتبه ((سوره توحید)) را بخواند و پس از اتمام نماز، هفتاد مرتبه ((استغفر الله و اءتوب الیه )) بگوید، از جاى خویش برنخیزد تا خداوند او و پدر و مادرش را بیامرزد و ملائکه اى بفرستد تا حسنات او را تا سال دیگر یادداشت کنند و ملک دیگرى را مامور سازد تا در بهشت براى او درختانى غرس کند و قصرهایى بنا سازد که نهرهایى در آن جارى باشد و از دنیا نرود تا این که این الطاف خدا را در حق خود مشاهده نماید.
امام باقر (علیه السلام ) فرمودند:
من احیى لیلة ثلاث و عشرین من شهر رمضان ، و صلى فیها ماءة رکعة ، وسّع الله علیه معیشته و کفاه امر من یعادیه ، و اعاذه من الغرق و الهدم و السرق من شر الدنیا و دفع عنه هول منکر و نکیر، و خرج من قبره و نوره یتلاءلاء لاهل الجمع و یعطى کتابه بیمینه و یکتب له براءة من النار و جواز على الصراط و امان من العذاب و یدخل الجنة بغیر حساب و یجعل فیها رفقاء النبیین و الصدیقین و الشهداء و الصالحین و حسن اولئک رفیقا.⁽¹¹¹⁾
خدا رزق و روزى کسى که شب بیست و سوم ماه رمضان را احیا بدارد و در آن شب ، صد رکعت نماز بخواند وسیع گرداند و در مقابل دشمن ، او را کفایت کند و از غرق شدن و ویرانى و سرقت ، او را پناه دهد و ترس منکر و نکیر را از او مرتفع سازد و از قبرش خارج مى شود، در حالى که نور او براى اهل محشر تلاءلؤ دارد و نامه عملش را به دست راستش مى دهند و برات آزادى از آتش و از صراط و امان نامه از عذاب به او داده مى شود و بدون حساب و کتاب داخل بهشت مى گردد و در بهشت ، رفیق پیامبران و صدیقین و شهدا و صالحین خواهد شد و اینان خوب رفیقانى هستند.
ثواب صدقه
از امام على بن موسى الرضا (علیه السلام ) روایت شده است که فرمودند:
من تصدق وقت افطاره على مسکین برغیف ، غفر الله ذنبه .⁽¹¹²⁾
کسى که به وقت افطار، قرص نانى را به فقیرى صدقه دهد، خداوند گناهانش را بیامرزد.
امام صادق (علیه السلام ) نیز فرمودند:
من تصدق فى شهر رمضان بصدقه ، صرف الله عنه سبعین نوعا من البلاء.
کسى که در ماه رمضان صدقه اى بدهد، خداوند سبحان ، هفتاد نوع بلا و گرفتارى را از او در خواهد کرد.
ثواب غسل شب قدر
قال موسى بن جعفر (علیه السلام ):
من اغتسل لیلة القدر و احیاها الى طلوع الفجر، خرج من ذنوبه .⁽¹¹³⁾
((کسى که شب قدر غسل کند و تا طلوع فجر، احیا نگه دارد گناهانش ‍ بخشوده خواهد شد.))
ثواب قرائت سوره روم و عنکبوت
امام صادق (علیه السلام ) فرمودند:
من قراء سورتى العنکبوت و الروم فى شهر رمضان ، لیلة ثلاث و عشرین ، فهو والله یا ابا محمد، من اهل الجنة لا استثنى فیه ابدا.
کسى که در شب قدر (شب بیست و سوم ماه رمضان ) دو سوره عنکبوت و روم را بخواند، به خدا - اى ابو محمد - او بدون استثنا اهل بهشت است .
ثواب دو رکعت نماز در کنار قبر ابى عبدالله الحسین (علیه السلام )
امام صادق (علیه السلام ) فرمودند:
فمن شهدها - لیله ثلاث و عشرین من شهر رمضان - عند قبر الحسین (علیه السلام ) یصلى عنده رکعتین اءو ما تیسر له و ساءل الله الجنه و استعاذ به من النار آتاه الله ما ساءل و اءعاذه ما استعاذ؛⁽¹¹⁴⁾
((کسى که کنار قبر امام حسین (علیه السلام ) شب بیست و سوم ماه رمضان را درک کند و در کنار قبر مطهر، دو رکعت یا آن مقدارى که برایش ‍ مقدور باشد، نماز بگزارد و از خدا درخواست بهشت کند و از آتش دوزخ به خدا پناه ببرد، خداوند خواسته او را اجابت خواهد کرد.))
ثواب زیارت سید الشهداء (علیه السلام ) در شب قدر
امام صادق (علیه السلام ) فرمود:
اذا کان لیله القدر، فیها یفرق کل امر حکیم ، نادى مناد تلک اللیله من بطنان العرش : ان الله قد غفر لمن زار قبر الحسین (علیه السلام ) فى هذه اللیلة ؛⁽¹¹⁵⁾
((هنگامى که شب قدر فرا رسد، در آن (شب ) هر (گونه ) کارى (به نحوى ) استوار فیصله مى یابد؛ در آن شب از درون عرش ، منادى ندا در خواهد داد که : خداوند، کسى را که در این شب ، قبر حسین (علیه السلام ) را زیارت کند، خواهد بخشید.))
اثر راز و نیاز با خدا در دل شب
شیخ صدوق (رحمه الله علیه ) در کتاب مجالس خود از ابن عباس نقل کرده است که پیامبر اکرم (صلى الله علیه و آله و سلم ) فرمودند:
((هرگاه بنده نیایشگرى با خداى خود در دل شب ، خلوت کند و با او به مناجات و نیایش بپردازد، خداوند، نور ایمان را در دل وى ثابت گرداند، آن گاه که خطاب به پروردگار جهانیان کرده و گوید:
یا رب ! یا رب ! یا رب ! خداوند جلیل ندا در دهد که : لبیک عبدى ! از من بخواه تا عطایت کنم و بر من توکل کن تا کفایتت نمایم .))
همسانى پاره اى از اعمال با لیله القدر
فرهنگ غنى اسلام براى نشان دادن اهمیت فوق العاده و بیان عظمت پاره اى امور و سوق دادن مردم به آن سو، اجر آن اعمال را همسان با اجر عظیم لیله القدر معرفى کرده است .
از جمله این موارد، سه حدیث شریف زیر است :
پیامبر اکرم اسلام فرمودند:
من مشى فى صلح بین اثنین ، صلى علیه ملائکه الله حتى یرجع و اعطى اجر لیلة القدر؛⁽¹¹⁶⁾
((کسى که در راه برقرارى صلح بین دو نفر گام بردارد، فرشتگان خدا بر او درود مى فرستند تا به منزل باز گردد و در نامه عملش اجر شب قدر نوشته خواهد شد.))
امام صادق (علیه السلام ) مى فرماید:
لیلة من امام عادل ، خیر من الف شهر ملک بنى امیه ؛⁽¹¹⁷⁾
((یک شب از ایام حکمرانى زمامدار عدالت پیشه ، بهتر از هزار ماه حکومت بنى امیه است .))
ابى بن کعب از پیامبر (صلى الله علیه و آله و سلم ) روایت کرده که حضرت فرمود:
من قراء ((انا اءنزلناه )) اءعطى من الاءجر، کمن صام رمضان و اءحیى لیلة القدر؛⁽¹¹⁸⁾
((کسى که به قرائت ((انا انزلناه )) بپردازد، اجرش اجر کسى است که ماه رمضان روزه داشته و شب قدر احیا بدارد.))
دست ها را به دعا برداریم
چون رمضان ، ماه نیایش و دعاست و على (علیه السلام ) فرموده است :
علیکم فى شهر رمضان ، بکثرة الاستغفار و الدعاء؛
بر شما باد در ماه رمضان به دعا و استغفار بسیار.
بى مناسبت نیست که دست به دعا برداشته و بگوییم :
خداوندا!
از تو مى خواهیم که بر محمد (صلى الله علیه و آله و سلم ) و آل او درود فرستى و همچنین بر امام زمان (عج ) ما، حجت حق ، منجى عالم بشریت نیز صلوات و سلامت را نثار کرده و فرجش را نزدیک فرمایى !
خداوندا!
لذت مناجات را در تمام عمر، به خصوص در شب هاى قدر به ما بچشان .
بارالها!
حلاوت تلاوت قرآن را همیشه خصوصا در شب هاى قدر به ما بچشان !
ایزدا!
در شب قدر براى ما آن مقدر فرما که براى علما، صلحا و اتقیا، مقدر فرمایى .
خدایا! ما را از تمام خیرات نازل شده در ماه رمضان و شب قدر کامیاب گردان !
بار پروردگارا! دست هاى نیازمند ما را که امشب به درگاه بى نیازت بلند شده ، ناامید برمگردان !
خدایا! شر توطئه گران و ابرقدرت ها و طاغوت هاى ستمگر که قرن هاست مستضعفان را زیر پاى خود له مى کنند، خنثى کن !
خداوندا!
عزت از دست رفته کشورهاى اسلامى را به آنان باز گردان !
معبودا!
به وعده اى که در قرآنت داده اى که روزى مستضعفان زمین را به قدرت کامل برسانى و حکومت عدل را در جهان بگسترانى ، تحقق ببخش !
خدایا!
آنان که بر ضد اسلام و مسلمانان نقشه هاى خائنانه مى کشند (خصوصا اسرائیل غاصب و آمریکاى جنایتکار) در دنیا رسوا و نقشه هایشان را نقش ‍ بر آب بفرما!
رحیما!
امشب وسیله هدایت گناهکاران ، گمراهان ، ره گم کردگان را فراهم و در سراسر این ماه (رمضان ) نشاط عبادت و انس با خودت را به ما عنایت بفرما!
اى محبوب دلها!
دعاهاى ما را در حق دیگران اجابت فرما و مرگ ما را شهادت در راه خود و زیر پرچم پیامبر عظیم الشاءن و تحت سایه ولایت اولیایت ، قرار بده !

منبع:http://www.aviny.com